ทองพันชั่ง เป็นสมุนไพรที่มีสรรพคุณเด่นๆ คือ รักษาโรคผิวหนัง ผื่นคัน ฆ่าเชื้อรา กำจัดกลากเกลื้อนตามร่างกาย ไม่เพียงเท่านั้น ทองพันชั่งยังมีประโยชน์ในด้านการรักษามะเร็งอีกด้วย โดยมีการวิจัยพบว่าทองพันชั่งนั้นสามารถยับยั้งการเจริญเติบโตของเซลล์มะเร็งเยื่อบุช่องปาก มะเร็งเต้านม และมะเร็งมดลูกได้
ชื่อสมุนไพร : ทองพันชั่ง (White crane flower)
ชื่อวงศ์ : Acanthaceae
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Rhinacanthus nasutus (Linn.)Kurz.
ชื่อพ้อง : Rhinacanthus communis Nees
ชื่อท้องถิ่น : หญ้ามันไก่ ทองพันดุลย์ ทองคันชั่ง (กลาง)
ไม้พุ่ม สูงประมาณ 1-2 เมตร กิ่งอ่อนและลำต้น มักเป็นสันสี่เหลี่ยม ส่วนที่ยังอ่อนมักมีขนปกคลุม โคนลำต้นเนื้อเป็นแกนแข็ง ใบเดี่ยวออกเป็นคู่ๆ เรียงตรงข้าม รูปไข่หรือรูปวงรี โคนใบและปลายใบเรียวแหลม ขอบใบเรียบหรือเป็นคลื่นเล็กน้อย ดอก ออกตามซอกใบ กลีบดอกสีขาว ผลแห้งแตกได้ เป็นฝักยาวภายในมี 4 เมล็ด ขนาดประมาณ 1 เซนติเมตร มักมีขน
1. ฤทธิ์บรรเทาปวดและต้านการอักเสบ
จากการศึกษาพบว่าสารสกัดจากใบทองพันชั่ง คือสาร rhinacanthin-C (Rn-C) สามารถใช้บรรเทาอาการปวดและต้านการอักเสบในหนูทดลองได้ โดยประสิทธิภาพจะขึ้นกับขนาดที่ให้
2. ฤทธิ์ต้านมะเร็ง
จากการทดลองในหนูที่ถูกเหนี่ยวนำให้เป็นมะเร็ง และได้รับสาร rhinacanthone (3,4-dihydro-3,3-dimethyl-2H-naphtho-[1,2-B]pyran-5,6-dione) ซึ่งได้จากสารสกัดส่วนเหนือดินทองพันชั่ง พบว่า rhinacanthone มีผลยืดอายุหนูที่เป็นมะเร็งและยับยั้งการเจริญเติบโตของเซลล์มะเร็ง นอกจากนั้นยังทำให้ค่าดัชนีต่างๆทางโลหิตวิทยาที่ผิดปกติไปในหนูที่เป็นมะเร็งมีค่ากลับสู่ค่าปกติ
ส่วนสาร rhinacanthins-C, N และ Q ซึ่งเป็นสารในกลุ่ม naphthoquinone esters สกัดแยกได้จากรากของทองพันชั่ง มีคุณสมบัติละลายในของเหลวได้น้อย ทำให้สารเข้าสู่เซลล์ได้น้อย จึงถูกทำให้อยู่ในรูปของ liposome และศึกษาคุณสมบัติต้านเนื้องอก พบว่าสารทั้ง 3 ชนิดในรูป liposome พบว่าออกฤทธิ์ยับยั้งการแบ่งตัวของเซลล์มะเร็งปากมดลูก (HeLaS3 cells) ได้ดีมาก นอกจากนี้ยังไปกดการเจริญเติบโตของเนื้องอก Meth-A sarcoma cells ในหนูถีบจักรที่ป้อนสารทั้ง 3 ชนิดนี้ โดยมีกลไกการออกฤทธิ์คือไปทำให้เซลล์ตาย (apoptosis) เกิด nuclear fragmentation, DNA ladder, ยับยั้ง cell cycle ระดับ G2 และ M
มีการศึกษาร่วมกันระหว่างมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ และสถาบันมะเร็งแห่งชาติ เกี่ยวกับสรรพคุณในการรักษามะเร็งของต้นทองพันชั่ง พบว่าสาร Naphthoquinone ester ที่มีอยู่ในต้นทองพันชั่ง ออกฤทธิ์ยับยั้งการเติบโตของมะเร็งเยื่อบุช่องปาก มะเร็งเต้านม และมะเร็งมดลูกได้
ราก – แก้กลากเกลื้อน รักษาโรคมะเร็ง รักษาโรคผิวหนัง ดับพิษไข้ แก้พิษงู แก้พยาธิวงแหวนตาผิวหนัง
ทั้งต้น – รักษาโรคผิวหนัง แก้น้ำเหลืองเสีย แก้กลากเกลื้อน ผื่นคัน รักษามะเร็ง คุดทะราด ขับพยาธิตามผิวหนัง ตามบาดแผล แก้ไส้เลื่อน ไส้ลาม แก้ปัสสาวะผิดปกติ
ต้น – บำรุงร่างกาย แก้โรค 108 ประการ รักษาโรคผมร่วง
ใบ – ดับพิษไข้ แก้กลากเกลื้อน ผื่นคัน แก้โรคไขข้ออักเสบ รักษาโรคผิวหนัง รักษาโรคมะเร็ง รักษาโรคความดันโลหิตสูง แก้ผมร่วง บำรุงร่างกาย แก้โรค 108 ประการ แก้ปวดฝี แก้พิษงู ถอนพิษ แก้อักเสบ แก้โรคมุตกิต รักษาโรคพยาธิวงแหวนตามผิวหนัง
นอกจากนี้ยังใช้ผสมในตำรับยาร่วมกับสมุนไพรอื่นๆ รักษาโรคต่อไปนี้คือ
ราก – รักษามะเร็งเนื้องอก รักษามะเร็งปอด กระเพาะลำไส้ มะเร็งตามร่างกาย ทำให้ผมดกดำ แก้ไอเป็นเลือด อาเจียนเป็นเลือด แก้ริดสีดวงทวาร ดับพิษไข้ รักษาโรคผิวหนัง แก้กระษัย แก้ผมหงอก ผมร่วง รักษาโรคตับพิการ รักษาโรครูมาติซึม รักษาโรคไขข้อพิการ แก้ลมเข้าข้อทำให้ปวดบวมต่างๆ ขับปัสสาวะ แก้แมงเคียนกินรากผม แก้เหา แก้รังแค
ทั้งต้น – รักษาโรคผิวหนัง คุดทะราด แก้เม็ดผื่นคัน
ต้น – รักษามะเร็งเนื้องอก รักษามะเร็งปอด มะเร็งกระเพาะ มะเร็งตามร่างกาย มะเร็งลำไส้ แก้แมงเคียนกินรากผม แก้เหา แก้รังแค รักษาโรคผิวหนัง
ใบ – แก้แมงเคียนกินรากผม แก้เหา แก้รังแค รักษาโรคผิวหนัง แก้ไข้ แก้ปวดหัวตัวร้อน แก้มะเร็ง แก้หิดมะตอย รักษาโรคมะเร็ง รักษาวัณโรค แก้ใจระส่ำระสาย แก้คลุ้มคลั่ง แก้สารพัดพิษ
นอกจากนี้ในตำราบางเล่ม ยังได้กล่าวถึงสรรพคุณทองพันชั่ง โดยไม่ได้ระบุว่าใช้ส่วนใดของพืช หรือส่วนใดในตำรายาร่วมกับสมุนไพรอื่นๆ ในการบำบัดรักษาโรคต่างๆ ดังต่อไปนี้คือ
– รักษาโรคความดันโลหิตสูง รักษาโรคมะเร็ง แก้มุตกิตระดูขาว เป็นยาอายุวัฒนะ แก้ผมร่วง รักษาโรคนิ่ว
– แก้เคล็ดขัดยอกชายโครง มือเคล็ด คอเคล็ด แก้มะเร็งในกระเพาะ แก้ฝีประคำร้อย แก้มะเร็งในคอ แก้มะเร็งในปาก แก้ไข้เหนือ แก้จุกเสียด เป็นยาหยอดตา แก้ไอเป็นเลือด แก้ช้ำใน แก้นิ่ว แก้โรคผิวหนัง แก้ลมสาร แก้มะเร็งในปอด แก้มะเร็งภายในและภายนอก
จากการศึกษาการเกิดพิษจากสารสกัดทั้งต้นด้วยเอทานอลและน้ำ(1:1)เมื่อป้อนให้ทางสายยางสู่กระเพาะอาหารหรือฉีดเข้าใต้ผิวหนัง ขนาด 10 ก./กก ในหนูถีบจักร ไม่พบความเป็นพิษ นอกจากนี้ยังมีการศึกษาสารสกัดรากด้วยคลอโรฟอร์ม ขนาด 5 มก./จานเพาะเลี้ยงเชื้อ ไม่ทำให้เกิดการก่อกลายพันธุ์ต่อเชื้อ Salmonella typhimurium TA98 และ TA100 รวมถึงสารสกัดเมทานอล ความเข้มข้น 20 มคก./มล. ไม่ทำให้เกิดความเป็นพิษต่อเซลล์ Raji แต่มีการตรวจสอบหาสารสำคัญในรากทองพันชั่ง ซึ่งเป็นพิษต่อเซลล์ พบว่าสารพิษนั้น คือ 1,4 naphythoquinone ester, rhinacanthin-Q และสารประกอบอื่นๆ อีก 24 ชนิด ส่วนอีกการทดลองหนึ่งทำการทดสอบกับเซลล์ P388 lymphocytic leukemia โดยใช้สารสกัดเฮกเซนจากรากทองพันชั่ง พบว่าสารที่ก่อความเป็นพิษเป็นอนุพันธ์ของ naphthoquinone มี 3 ชนิด คือ epoxyrhinacanthin B, epoxyrhinacanthin C, rhinacanthin C โดยมีค่า IC50 เท่ากับ 0.62, 1.42 และ 3.78 มคก./มล. ตามลำดับ