ทำไมท้องเสียแล้วมีไข้?

คนเราเมื่อท้องเสียจะทำให้เกิดภาวะขาดน้ำได้ แล้วทำไมเมื่อเกิดภาวะขาดน้ำแล้วถึงมีไข้ล่ะ?

ภาวะขาดน้ำ Dehydration เกิดเมื่อร่างกายของเรามีน้ำไม่เพียงพอกับความต้องการของร่างกาย ทำให้ความสมดุลของของเหลวในร่างกายผิดปกติไป โดยภาวะการขาดน้ำเกิดจากได้หลายสาเหตุเช่น การดื่มน้ำน้อย ,อาเจียน,เสียเลือด ,เสียเหงื่อมากผิดปกติ ,ปัสสาวะมากผิดปกติ และที่พบได้บ่อยเกิดจากอาการท้องเสีย ซึ่งพบได้ทั้งในเด็กและผู้ใหญ่

อาการขาดน้ำ

1. อาการขาดน้ำที่รุนแรงน้อยถึงปานกลาง ได้แก่ ผิวแห้ง ,ริมฝีปาก ,ช่องปากแห้ง ,อ่อนเพลีย ,เหนื่อยง่าย ,ปัสสาวะน้อย,มึนหัว เวียนศีรษะ
2. อาการจากขาดน้ำรุนแรง ได้แก่ กระหายน้ำรุนแรง ,สับสน กระสับกระส่าย ซึม ,ผิวหนังแห้งมาก ,ปากแห้งมาก ,ตาลึกโหล ,ไม่มีเหงื่อ ปัสสาวะน้อยมาก สีเหลืองเข็มมาก,กระหม่อมจะบุ๋มลึก,มีไข้ มักเป็นไข้ต่ำ แต่บางคนไข้สูง, ความดันโลหิตต่ำ

น้ำ ( total body fluid ) เป็นส่วนประกอบ 2 ใน 3 ของร่างกาย ซึ่งสามารถแบ่งออกเป็นสองส่วนใหญ่ๆ โดยมีเยื่อกั้นบางๆ (membrane) เป็นตัวแยก

1. น้ำภายในเซลล์ ( intracellular fluid ; ICF )
2. ส่วนที่สอง คือ น้ำภายนอกเซลล์ ( extracellular fluid ; ECF )
   1. น้ำภายในหลอดเลือด ( intravascular fluid หรือ plasma )
   2. น้ำระหว่างเซลล์ ( interstitial fluid ) ซึ่งเป็นน้ำส่วนที่อยู่นอกหลอดเลือด และอยู่ตามช่องว่างระหว่างเซลล์ รวมทั้งน้ำที่อยู่ภายในอวัยวะต่างๆ เช่น น้ำในลูกตา น้ำย่อยอาหาร และน้ำไขสันหลัง ( CSF )ซึ่งน้ำภายนอกเซลล์นี้สามารถแบ่งย่อยออกได้เป็น

หน้าที่ของน้ำภายในร่างกาย (Function of body Fluid)

1. ควบคุมอุณหภูมิของร่างกาย
2. ช่วยในการดูดซึมและแพร่กระจายของสารต่างๆ
3. เป็นตัวกลางในการนำสารต่างๆ ไปยังระบบที่เหมาะสม
4. ใช้ในปฏิกิริยาเคมีที่สำคัญในร่างกาย เช่น การสลาย ATP (adenosine triphosphate ) เพื่อให้ได้พลังงาน
5. ควบคุมการเปลี่ยนแปลงความเข้มข้นของส่วนนั้นๆ

แล้วทำไมเวลาท้องเสียถึงมีไข้ล่ะ?

จากที่กล่าวมาข้างต้น น้ำเป็นส่วนประกอบหลักของร่างกายซึ่งมีมากถึง 60% ของน้ำหนักตัวและมีหน้าที่ที่สำคัญคือช่วยควบคุมอุณหภูมิของร่างกาย และท้องเสียเป็นภาวะหนึ่งที่ทำให้ร่างกายเกิดการขาดน้ำ โดยเมื่อมีสารพิษเข้าสู่ลำไส้ เชื้อโรคและสารพิษก็จะไปกระตุ้นให้มีการหลั่ง cAMP และ Ca²⁺ เพิ่มมากขึ้น เมื่อทั้ง cAMP และ Ca²⁺ เพิ่มมากขึ้นก็จะไปกระตุ้นให้ CFTR และ CaCC ซึ่งเป็น transmembrane มากขึ้น ทำให้มีการไหลออกของ Cl^– ออกจากเซลล์ของลำไส้เล็กเข้าสู่ช่องว่างภายในลำไส้เล็ก เมื่อ Cl^– ออกมากขึ้น Na⁺ ก็ออกมากขึ้น ทำให้น้ำออกตาม Na⁺ ไปด้วยจึงเกิดเป็นท้องเสีย

เมื่อเกิดภาวะขาดน้ำจากการท้องเสียแล้วเป็นไข้ได้ เพราะร่างกายจะตอบสนองต่อ endotoxin ในภาวะขาดน้ำโดยจะเพิ่มการผลิต endogenous pyrogens ทำให้ leukocytes จากระบบไหลเวียนโลหิตไปยังเนื้อเยื่อต่างๆ นอกจากนี้ภายใต้ภาวะขาดน้ำ endogenous pyrogens จะถูกผลิตขึ้นมามากขึ้นโดย macrophage จำนวนมากที่อยู่ในเนื้อเยื่อ เป็น leukocytes หลายชนิดแล้วส่งสัญญาณไปที่ระบบภูมิคุ้มกัน

การเป็นไข้ของร่างกายเป็นการตอบสนองของระบบภูมิคุ้มกันต่อ toxic ซึ่งเรียกว่า exogenous pyrogens ซึ่ง exogenous pyrogens ทำให้เกิดไข้ได้โดยการเหนี่ยวนำเซลล์เม็ดเลือดขาว(white blood cells ) ทำให้มีการสังเคราะห์และหลั่ง mediator proteins ออกมา ซึ่งเรียกว่า endogenous pyrogens ทำให้อุณหภูมิของร่างกายเพิ่มขึ้น เมื่ออุณหภูมิของร่างกายเพิ่มสูงขึ้นก็จะส่งสัญญาณไปที่ central thermoreceptors ที่ Hypothalamus Hypothalamus จะสั่งการให้ร่างกายปรับตัวเพื่อให้อุณหภูมิของร่างกายกลับมาเป็นปกติ เช่น ให้หลอดเลือดคลายตัว, กระหายน้ำเพื่อเพิ่มปริมาณน้ำในร่างกาย,เหงื่อออก เพื่อเป็นการระบายความร้อนออกจากร่างกาย

เอกสารอ้างอิง

1. AKIO MORIMOTO et al. Dehydration enhances endotoxin fever by increased production of endogenous pyrogen . [Internet]. 1986. [cited 2017 July 19];R41. Available from: http://ajpregu.physiology.org
2. Lennox H Huang. Dehydration.[Internet]. Nov 27, 2016[cited 2017 July 19]. Available from:http://emedicine.medscape.com/article/906999-overview#a5
3. Twisha S Patel et al. Mechanisms involved in the development of secretory diarrhea. [Internet]. Jul 2013 [cited 2017 July 19].Available from: https://www.researchgate.net/figure/ 252325429_fig2_Mechanisms-involved-in-the-development-of-secretory-diarrheaNotes-The-CFTR-and-CaCC
4. มหาวิทยาลัยมหิดล.ดุลย์น้ำ (water  balance). [ออนไลน์].[เข้าถึงเมื่อวันที่ 19 กรกฎาคม 2560] เข้าถึงได้จาก : http://www.mt.mahidol.ac.th/elearning/bodyfluid%20and%20electroly te/water.htm#2._การกระจายของน้ำในร่างกาย_
5. สรชัย ศรีสุมะ.สรีรวิทยาของการควบคุมอุณหภูมิกาย (Thermoregulatory Physiology) ). [ออนไลน์].[เข้าถึงเมื่อวันที่ 19 กรกฎาคม 2560] เข้าถึงได้จาก : http://www.ps.si.mahidol.ac.th/courseware/ storeresources/51SS_TempPhysiol%20[Compatibility%20Mode].pdf